Przed wyjazdem na Cypr pobieżnie przejrzałam przewodniki oraz blogi podróżnicze i niestety nie znalazłam jednego naprawdę pozytywnego wpisu na temat Nikozji. Gdybym nie była sobą, to założyłabym, że Nikozja jest nudnym, nie wartym odwiedzenia miastem. Mam jednak zdanie zupełnie odwrotne, uważam mianowicie, że jest to najciekawsze miejsce na Cyprze. Dlaczego?

Uwaga, jest to prawdopodobnie najbardziej szczegółowy przewodnik po Nikozji w języku polskim. Co warto zobaczyć w Nikozji, to przede wszystkim klimat i ludzie, a w drugiej kolejności samo miasto. Nikozja nazywana jest najczęściej ostatnią podzieloną stolicą Europy oraz “cmentarzyskiem dyplomatów”. Oba te określenia maskują brutalną i trudną historię. Stolicę wyspy dzielą między siebie trzy podmioty: Republika Cypru (państwo członkowskie Unii Europejskiej), Turecka Republika Cypru Północnego (państwo uznawane wyłącznie przez Turcję, a mówiąc wprost: nieuznawane przez żaden inny kraj na świecie) i Organizacja Narodów Zjednoczonych, zajmująca tak zwaną “Zieloną Linię” czy też “Strefę Buforową/Zdemilitaryzowaną”. Nikozja to najdziwniejsza stolica Europy, podzielona na trzy części, rozróżnialne po cenie za filiżankę kawy, używanym języku oraz świątyniach stawianych odpowiednio z symbolem krzyża lub półksiężyca.

• Przeczytaj historię konfliktu na Cyprze

Nikozja południowego Cypru

To, co warto zobaczyć w Nikozji kryje się po obu zwaśnionych stronach. Zaczniemy od tej najwygodniejszej do zwiedzania dla turysty z Europy. Wielu ludzi, pisze, że Nikozja ich zawiodła, znudziła, nie była ciekawa, że dopiero ciekawa jest “po drugiej stronie”. Śmiem się z nimi jednak nie zgodzić. Fakt faktem, Nikozja południowa jest uporządkowana, mniej tu graffiti, mury są czystsze. Jednocześnie Nikozja, nazywana także Lefkozją, ma wyjątkowe w skali Europy centrum. 

Zwykle historyczne centra miast są zadbane, często zgentryfikowane i drogie dla uboższych lokatorów. To, na co warto zwrócić uwagę w Nikozji południowej to odwrócony schemat. W podniszczonych murach starego miasta nie mieszkają dandysi czy japiszoni. Mieszkają w nim imigranci z krajów Afryki, Azji i Bliskiego Wschodu. Dlaczego tak się dzieje?

• 

• 

• 

To proste, wielu greckich Cypryjczyków nie chce mieszkać tak blisko strefy buforowej i potencjalnych wrogów. Obie strony bardzo przeżywają lata konfliktu, a ból i rozpamiętywanie straty wciąż jest silne w obu społecznościach. Dlatego greccy Cypryjczycy niechętnie osiedlają się w starym mieście, które choć odnowione, nie budzi ich zaufania. Oczywiście nie jest też tak, że w starym mieście nikt nie mieszka, ale w większości są to osoby napływowe (wewnętrznie przesiedleni lub po prostu osoby, które zauważyły w tym okazję lub nie żywią uprzedzeń). Dlatego nie powinna dziwić tak wielka różnorodność mieszkańców starego miasta. Tu jest po prostu inaczej. 

Co warto zobaczyć w Nikozji południowej:

Ulica Ledra

To pełna knajpek, pubów i barów ulica, pełna życia. Nazwijmy ją deptakiem miejskim. Znajdziecie tutaj zarówno butikowe sklepy z odzieżą, modne miejsca i salony rękodzielników. 

Spotkałam się z różnymi tłumaczeniami nazwy ulicy: “Ledra”. Jedno z nich mówiło o starożytnym królestwie o tej samej nazwie, a drugie o tym, że to dawne słowo określające “długą” ulicę. Z uwagi na częstotliwość spotykania tego słowa w wielu dystyngowanych miejscach, przychylam się osobiście do “dawnego królestwa”. Ulica ta nosiła także przydomek “Mordercza Mila”, bo właśnie tu w latach 1955-1959 dokonano największej liczby zamachów na brytyjskich oficjeli i żołnierzy.

Od 2008 roku, to właśnie tu znajduje się przejście graniczne między Republiką Cypru i TRCP. I właśnie w tym miejscu możecie drogą lądową i na piechotę przekroczyć granicę. Należy mieć ze sobą paszport i inne niezbędne dokumenty. W dobie pandemii wymagania zmieniają się z dnia na dzień, więc najlepiej zapytać na przejściu, jakie dokumenty są teraz “na chodzie”. Testy na obecność koronawirusa w Cyprze Południowym wykonacie w każdej aptece za około 7 euro, z wynikami w kilka minut. 

Shacolas Tower

To najwyższy budynek w Nikozji i prawdopodobnie na całym Cyprze. To właśnie tutaj znajdują się biura, domy towarowe, ale co najważniejsze to na 6. i 11. piętrze. Na poziomie 6. znajdziecie świetną kawiarnię oferującą panoramiczny widok na całe miasto, zaś na 11. muzeum i obserwatorium pozwalające spojrzeć na miasto z najwyższej perspektywy. 

Wstęp: 2,5 euro

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Gimnazjum Pancypryjskie i Biblioteka Severiosa

Szkoła założona przez arcybiskupa-męczennika Kyprianosa, pierwotnie jako szkoła grecka na Cyprze, jeszcze pod panowaniem Osmańskim. To najstarsze, wciąż działające liceum na Cyprze. 

• 

• 

Meczet Ömeriye

Niby jesteśmy w Republice Tureckiej, gdzie dominują wyznawcy prawosławia, ale jednak szkoda nie odwiedzić jednego z najważniejszych miejsc dla Islamu w niemuzułmańskiej części wyspy. 

• 

• 

Dawniej w tym miejscu znajdował się kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, ale podboje i wojny skutecznie go zniszczyły i zrównały z powierzchnią ziemi. Po zdobyciu Cypru przez Turków na jego miejscu zbudowano meczet, podobno pierwszy na wyspie. 

Hamam Ömeriye 

Znajduje się naprzeciwko meczetu, ale nie jest z nim w żaden sposób połączony. Jest to tradycyjna łaźnia osmańska, o charakterze publicznym. Jej budowa została zainicjowana przez Lalę Mustafę Paszę w XVI wieku. Nakładem sił ONZ i Unii Europejskiej został odrestaurowany i do dziś cieszy się funkcją pełnoprawnej łaźni tureckiej z zabiegami SPA. 

Meczet Bayraktar

Tutaj nie ma raczej nic szczególnego do zwiedzania. Nie jest to ani ważny meczet, ani szczególnie się czymś nie wyróżnia. Jednak na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w latach 1962-1975 został on trzykrotnie wysadzony w powietrze. Niekoniecznie zaś przez EOKA, istnieją bowiem poszlaki mówiące o tym, że zamachów dokonywali sami Turcy, chcąc w oczach zachodniego świata zrzucić winę na greckich Cypryjczyków. 

Kościół Archanioła Michała Trypiotisa

• 

• 

Jest to kościół greckokatolicki zbudowany w XVI wieku za panowania Osmańskiego. Być może znajdował się tu wcześniej klasztor prawosławny, którego jedyną pozostałością jest ta cerkiew? Nie wiadomo ale wewnątrz zachował się piękny ikonostas, inspirowany XV-wiecznym, włoskim malarstwem. 

Kościół Ayios Savvas

W jego wnętrzu zachowały się artefakty pochodzące z czasów Starożytnych. Znajdziecie tam na przykład parawan z drewna datowanego na XVI wiek. W centralnej części kościoła znajduje się duży nagrobek bez inskrypcji. Został on dziwnie umieszczony w kierunku na północ i południe zamiast w bardziej zwyczajowy sposób na wschód i zachód. 

Maronicki kościół Matki Bożej Łaskawej 

Pierwszy kościół maronicki w Nikozji poświęcony był św. Janowi, ale po okupacji osmańskiej zmieniono go w meczet. Właśnie dlatego cypryjscy Maronici (głównie libańskiego pochodzenia) wznieśli obecny kościół. Warto go odwiedzić, by poznać kulturę maronitów – chrześcijan z Libanu, Syrii i okolic. 

Posiadłość Hadjigeorgakisa Kornesiosa

Jeśli chcecie zobaczyć, jak żyli greccy Cypryjczycy pod władzą osmańską, to właśnie ten dom powinien znaleźć się na mapie tego, co warto zobaczyć w Nikozji.

Właściciel rezydencji, Hadjigeorgakis Kornesios, był dragomanem, oficjalnym tłumaczem Divanu (Rady) Sułtana przez trzydzieści lat od 1779 roku. Tytuł ten, który był jednym z najbardziej prestiżowych tytułów nadawanych lokalnym chrześcijanom przez władze osmańskie. Dał mu on możliwość zgromadzenia ogromnego bogactwa i władzy. Dom ma dwa piętra i został zbudowany w 1793 r. z miejscowego piaskowca bloczkowego. 

Pałac Arcybiskupi

Jest to oficjalna rezydencja i biuro arcybiskupa Cypru. Pałac został zbudowany obok “Starego Pałacu Arcybiskupiego” (zbudowanego w XVII wieku), w latach 1956-1960; w neobizantyjskim stylu architektonicznym. 

Pałac Arcybiskupi nie jest otwarty dla publiczności, ale znajdujące się na jego terenie Muzeum Bizantyjskie, Biblioteka Arcybiskupstwa, Muzeum Sztuki Ludowej i Muzeum Walki Narodowej są otwarte dla wszystkich.

Pomnik Wolności

Został on wzniesiony w 1973 roku w celu uhonorowania antybrytyjskich bojowników EOKA z okresu stanu wyjątkowego na Cyprze w latach 1955-1959. Znajduje się przy murach weneckich. W międzyczasie został on przebudowany, by upamiętnić także ofiary agresji Tureckiej. Żołnierze EOKA byli greckimi i greckocypryjskimi nacjonalistami.

Mury Weneckie i bramy

Mury Weneckie to pozostałości po serii murów obronnych otaczających Nikozję (południową i północną jej część). Pierwsza seria została zbudowana jeszcze w średnuowieczu, ale w XVI wieku za sprawą Republiki Weneckiej je przebudowano. 

Ciągną się na długość 5 kilometrów i zawierają 11 pięciokątnych bastionów. Dodatkowo w tychże murach znajdują się 3 historyczne bramy:

• 

• 

• 

• 

• Pafos
• Famagusta
• Kyrenia

Akwedukt

Znajduje się tuż obok Pomnika Wolności i Murów Weneckich, a także Bramy Famagusta. Został zbudowany w XVIII wieku i jego zadaniem było doprowadzanie górskiej wody do stolicy wyspy. Kamienna, łukowata konstrukcja biegła od bramy Kyrenia na północy do bramy Famagusta na wschodzie i dostarczała wodę do kilku fontann w wewnętrznych dzielnicach miasta.

Spacer wzdłuż murów strefy buforowej starego miasta

Zachęcam także do tego, by przejść się wzdłuż murów starego miasta, a konkretnie wzdłuż murów strefy buforowej. To co warto zobaczyć w Nikozji, to między innymi dziwaczny klimat podzielonego miasta. Polecam spacer zwłaszcza wieczorem, kiedy z tureckiej strony dociera azzan – wezwanie na modlitwę.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Cypryjskie Muzeum Archeologiczne – Muzeum Cypru

Jeśli lubicie historię i muzea, to zdecydowanie warto odwiedzić to miejsce. Znajdziecie tu bogatą kolekcję sięgającą prawie 6000 lat p.n.e!

Plac Eleftheria 

To nowoczesny plac tuż pod weneckimi murami średniowiecznego miasta. Jego nazwa oznacza Plac Wyzwolenia. Znajduje się tu piękny park, ozdobiony wielokolorowymi fontannami, różnymi roślinami i nowoczesną architekturą. Wieczorem przychodzą tu muzycy dawać darmowe koncerty. Tu zaczyna się ulica Ledra, a tuż obok znajduje się dworzec autobusowy, którym wygodnie dotrzecie do innych miast Cypru lub dzielnicy Nikozji. 

• 

• 

Gdzie jeść w Nikozji południowego Cypru?

W Nikozji południowej mam dla Was dwa zupełnie przeciwne kierunki, oba w bardzo dobrej cenie:

• To Anamma Traditional – to tradycyjna restauracja znajdująca się przy ulicy Ledra. Dostaniecie tutaj wszystko, co tradycyjnie podaje cypryjska kuchnia. Mają pyszne dania z grilla. 
• Piatsa Gourounaki – to cypryjska kuchnia fusion. Jest tradycyjnie, ale w nowszej odsłonie, a wszystko pyszne i naprawdę tanio. Najtańsze miejsce, w jakim miałam przyjemność jeść na Cyprze.

Polecam Wam także Golem Brewhouse. To nie jest miejsce z jedzeniem, a z czeskim piwem tuż pod murami strefy buforowej i posterunkiem greckocypryjskich żołnierzy. Jest to może przewrotne, ale właściciele tego kraftowego browaru to Czesi mieszkający na Cyprze od paru lat, potrafiący opowiedzieć naprawdę fascynujące historie. Dlatego oprócz piwka, dosiądźcie się do ich stołu i dajcie się porwać w fascynującą opowieść o sąsiedztwie strefy buforowej. 

Gdzie spać w Nikozji południowego Cypru?

Kipros Accomodation – to jedyne miejsce, w którym spałam w Nikozji, ale naprawdę muszę je polecić. Piękny, butikowy hotelik w sąsiedztwie strefy buforowej, z dobrym internetem, wygodnym apartamentem i świetną obsługą. 

Strefa buforowa – Zielona Linia

Nie miałam okazji wniknąć naprawdę głęboko w Zieloną Linię, z uwagi na to, że z powodu pandemii większość w Nikozji przejść pozostała nieczynna. Dostępne były dwa: to przy ulicy Ledra i drugie przy Pałacu Ledra.

Ledra Palace

I to właśnie ten pałac jest tutaj jedną z dwóch największych atrakcji, gdyż stanowi on po dziś dzień siedzibę tutejszej jednostki Organizacji Narodów Zjednoczonych. 

• 

• 

• 

• 

Oprócz tego znajdziecie tutaj wiele ciekawych budynków wypełnionych workami z piaskiem, rzeźby i zachwycająco wymowne murale i graffiti. To właśnie wśród nich znajduje się wyjątkowe miejsce…

• 

• 

• 

• 

• 

Home4Cooperation

To aktywistyczna kooperatywa na rzecz turecko-grecko-cypryjskiego porozumienia. Dokładnie połowie strefy buforowej spotykają się działacze dążący do pojednania po jednej i drugiej stronie. Ich wspólnym językiem jest tu angielski, a akwa nie jest ani grecka, ani turecka, po prostu cypryjska. Odbywają się tu festiwale, marsze równości, inicjatywy związane z poznawaniem kultury i języka sąsiadów. Piękne miejsce o pięknej misji. 

Nikozja północnego Cypru

Ta strona miasta jest inna, dla wielu ciekawsza, bo bardziej orientalna, żywa i wciągająca. Nie da się ukryć, że różnica między miastem południa a północy jest widoczna jak na dłoni. To co rzuca się także w oczy, to znacznie bardziej widoczne wojsko i kult władzy. Budynki rozpadają się bardziej niż po sąsiedniej stronie, ale też żyją w nich prawdziwi ludzie, tutejsi mieszkańcy.

Co warto zobaczyć w Nikozji północnej?

• 

• 

• 

Karawanseraj Büyük Han (Wielki Zajazd)

To najbardziej kunsztowny i oszałamiający karawanseraj na Cyprze i prawdopodobnie jeden z najpiękniejszych budynków wyspy. W centrum jego znajduje się niewielki meczet, który w historii pełnił także funkcję więzienia (za administracji brytyjskiej). Aktualnie na terenie karawanseraju znajdują się kawiarnie, knajpki i sklepy z rękodziełem. Nie wolno tam sprzedawać niczego, co nie zostało wytworzone rękodzielniczo na miejscu. Ja chodziłam tam w kółko nie mogąc oderwać wzroku. To najważniejsze, co warto zobaczyć w Nikozji!

• 

• 

• 

• 

Meczet Selimiye Camii 

Meczet Selimiye historycznie znany jest jako Katedra Świętej Zofii, ponieważ pełnił funkcję katedry chrześcijańskiej przed epoką osmańską. Swego czasu był to najstarszy gotycki kościół na Cyprze, zbudowany na miejscu jeszcze wcześniejszej świątyni bizantyjskiej. 

We wnętrzu widać dawne elementy kościoła na planie gotyckim, jednak wszelkie rzeźby i elementy przypominające twarze zostały zgodnie z doktryną islamu usunięte. 

Kościół św. Mikołaja – Bedesten

• 

• 

To zabytkowy budynek niemalze przylegający do meczetu Selimiye. Przez tysiąc lat jego historia zmieniała się niesamowicie, zmieniając formę (zachowując dziś elementy kościoła gotyckiego) i rodzaj religijnego przeznaczenia, by przez Turków w okresie Imperium Osmańskiego zostać krytym targiem, czyli bedestenem. Dzisiaj pełni funkcję centrum kulturalnego. 

Rynek Bandabuliya

Tuż przy Bedestenie i meczecie Selimiye znajdował się plac wykorzystywany do handlu wśród mieszkańców od czasów rządów weneckich. Jednak dopiero brytyjczycy wpadli na pomysł, aby w miejscu placu zbudować pełnoprawny rynek z zadaszeniem. Zadaszenie oczywiście miało chronić nie przed deszczem (skromne opady na Cyprze), a słońcem. Znajdziecie tutaj nie tylko produkty spożywcze, ale także rękodzieło, książki, pamiątki i starocie. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Targowiska

Zaraz po przekroczeniu Strefy Buforowej wylądujecie na ogromnym targowisku, oferującym mnóstwo podróbek, ale także znajdziecie tam trochę perełek i uroczych rękodzielniczych pamiątek. Warto pokręcić się trochę wśród straganów i porozmawiać ze sklepikarzami. Niektórzy będą znać polski!

• 

• 

• 

Meczet İplik Pazarı

• 

• 

• 

Budynek ten nie jest specjalnie stary, bo pochodzi z XIX wieku, ale cieszy się jedynym w Nikozji i jednym z niewielu na Cyprze kamiennym minaretem (kamienny jest top wieży). W zasadzie nic więcej ciekawego nie da się powiedzieć o tym budynku, ale zapewne i tak będziecie koło niego przechodzić, więc zostawiam dla ciekawiskich. 

Büyük Hamam

To co jest ciekawe w pobliżu meczetu İplik Pazarı to właśnie łaźnia turecka Büyük Hamam. Co ciekawe, wejście do niej znajduje się poniżej poziomu drogi, a to z uwagi na to, że poziom gruntu wokół się podniósł, co w efekcie spowodowało, że łaźnie znajdują się 3 metry poniżej drogą. Historia łaźni również jest niczego sobie, bo jeszcze w XIII wieku pełnił funkcję… kościoła!

Jeszcze w tamtych czasach kościół był świadkiem przynajmniej dwóch ważnych wydarzeń. Jednym z nich była powódź z 1330 roku, w której zmarło około 3 tysięcy osób. W ścianę świątyni wbito gwóźdź upamiętniający dokąd sięgała woda. W 1369 roku zaś w jego murach uknuto spisek przeciwko królowi Cypru – Piotrowi I. Kościół był też największą parafią “półkastowców”. To znaczy ludzi mieszanych małżeństw – Chrześcijan, łacinników z Syryjczykami. 

W XV wieku kościół zamienił się w łaźnię turecką. We wnętrzu wciąż widać elementy dawnego kościoła łacińskiego, np. gotyckie płaskorzeźby. Jako hammam służy do dziś i turyści mogą z niego skorzystać na równi z miejscowymi. 

Plac Atatürka (Sarayönü) i Kolumna Wenecka

To miejsce przez wieki było administracyjnym centrum Cypru. Do dzisiaj mieszczą się tutaj zabytki takie jak dawna rezydencja osmańskiego gubernatora – czyli dawny pałac Lusignanów, a później Wenecjan (zanim zniszczyli ją Brytyjczycy w XX wieku). 

Dzisiaj na placu stoi Kolumna Wenecka, a w czasie budowy pałacu Lusignanów rosły drzewa owocowe. W czasie dominacji weneckiej kolumnę przeniesiono przed dawny pałac – miało to przypominać mieszkańcom Cypru – kto tu rządzi. 

Stare miasto – poza szlakiem

Warto zapędzić się w głąb starego miasta, poza utartym szlakiem. Na co można się natknąć?

Rząd Turcji postawił w Nikozji pomnik Szarych Wilków – organizacji o charakterze militarno-terrorystycznym. Grupa ta od lat prowadzi różne działania wywrotowe nie tylko na Cyprze, ale w i różnych krajach Europy. Była także zaangażowana w zamach na życie Jana Pawła II. Na pomniku widać napis: “Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır”, czyli “Jeśli zginąłeś w pogoni za ziemią, to jest to ojczyzna”. W TRCP Szare Wilki dla tureckich Cypryjczyków są tym, czym dla wielu mieszkańców wschodniej Polski tzw. “żołnierze wyklęci” (celowo piszę to z małej litery) lub tym kim dla Ukraińców był Stepan Bandera. Organizacja, która walczy w obronie jednej grupy, ale jest bezlitosna wobec jakiejkolwiek opozycji. 

Innym ciekawym miejscem, na które możecie się natknąć to szkoła i dawny budynek kościoła św. Łukasza, który pełni także funkcję sali dydaktycznej. 

Znajdziecie także różnego rodzaju pozostałości po Murach Weneckich, bastiony i przede wszystkim wąskie uliczki starego miasta, spojrzycie na codzienne życie mieszkańców i będziecie mogli ich podglądać. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Gdzie zatrzymać się na kawę lub jedzenie w Nikozji Cypru północnego?

Mam dla Was trzy propozycje:

• Jedna z kawiarni w Karawanseraju
• Rustem Kitabevi – to miejsce sztuki, kultury i spotkań. Jest to księgarnio-kawiarnia o najdłuższej historii na całej wyspie.
• David People – wypijecie tu pyszne kawy i napoje, a przede wszystkim załapiecie się na darmowe wifi :).  

• 

• 

Podsumowanie – co warto zobaczyć w Nikozji

Mam wrażenie, że to jeden z najdłuższych przewodników, jakie napisałam na tym blogu. Jednak jak widzicie, Nikozja ma bardzo dużo do zaoferowania, a w połączeniu z niebanalną historią tego miasta i całego kraju – jest co robić!. Dajcie znać, jak podobała wam się Nikozja, jeśli byliście. A jeżeli nie mieliście jeszcze okazji, to co przykuło waszą uwagę.