Chorwacja ma mnóstwo atrakcyjnych miejsc do zaoferowania i czasem aż ciężko wybrać coś dla siebie. Od możliwości i opcji może zakręcić się w głowie. W tym przewodniku opowiem o tym, co zobaczyć w Puli i dlaczego spośród wielu miejsc w tym słonecznym kraju, polecam przede wszystkim tę małą, uroczą, nadmorską miejscowość w Istrii.
Tytuł tego artykułu nie brzmi tak precyzyjnie, jak być może powinien, ponieważ istnieje jeszcze Pula włoska. Gdybyście trafili tu szukając informacji o włoskiej Puli, to dajcie znać w komentarzach. Ten tekst poświęciłam tylko i wyłącznie temu, co zobaczyć w Puli chorwackiej. Jest to miasto naprawdę niezwykłe, dlatego przewodnik podzieliłam na zwiedzanie “klasycznych zabytków” i część bardziej urbexową. O plażach w Puli napisałam osobny przewodnik.
Pula – krótki rys historyczny
Miasto z mitów greckich
Pula to niezwykle ciekawe miasto. Jego okolice były zamieszkałe przez pierwszych przodków człowieka już milion lat temu. Swoje piętno odcisnęły tu liczne cywilizacje, w tym grecka. Jeśli kojarzycie mit o Złotym Runie, to właśnie w Puli (wówczas z greki: Polai) osiedlili się Kolchijczycy, którzy ścigali Jasona. Inne ludy, które podbijały te ziemie w starożytności to Wenecjanie i Rzymianie. W tych czasach przetoczyły się przez nie gwałtowne bunty i wojny, po czym ówcześni władcy zrównali je z ziemią. Jednak, kiedy trochę się uspokoiło, Rzymianie wybudowali wielką Arenę, która zachowała się do dziś. Ufortyfikowali miasto murem z dziesięcioma bramami, z których kilka zachowało się do dziś: Łuk Triumfalny Sergiusza, Brama Herkulesa (na której wyryte są imiona założycieli miasta) i Bliźniacze Bramy.
Pula miasto z “Boskiej Komedii”
W Średniowieczu po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego miasto zostało zniszczone przez najazdy Ostrogotów. Pula odzyskała świetność później pod rządami Imperium Franków i Karola Wielkiego. Włączono ją do Królestwa Włoch, tylko po to, by chwilę później zajęli ją znów Wenecjanie i Pizańczycy. I tak dalej, bo Pula przechodziła w tamtym czasie naprawdę z rąk do rąk. O miejscowości tej wspomina nawet Dante Alighieri w “Boskiej komedii”, jako o granicy Włoch.
Stajnia U-Bootów
Wojny napoleońskie włączyły miasto w skład Cesarstwa Francuskiego, wyrywając je Austro-Węgrom, do których jednak miało wkrótce wrócić. Pula miała zostać głównym portem wojennym Habsburgów. Po upadku Austro-Węgier trafiła pod panowanie Włochów. Jednak sielanka mieszkańców nie trwała długo. Pod rządami włoskiego faszysty Benito Mussoliniego nie-Włosi, a zwłaszcza Chorwaci, którzy przybyli do Poli (włoska nazwa Puli) pod panowaniem austro-węgierskim, spotkali się z surowymi represjami politycznymi i kulturalnymi. Musieli zintegrować się z Królestwem Włoch i nauczyć się włoskiego. Wielu z nich opuściło miasto i wyjechało do nowo powstałej Jugosławii. Po upadku faszystowskich Włoch w 1943 r. miasto zostało zajęte przez niemiecki Wehrmacht i pozostało bazą wypadową dla U-Bootów. W związku z tym w latach 1942-1944 było wielokrotnie bombardowane przez aliantów. Po wojnie istryjscy Włosi musieli opuścić nowo powstałą Jugosławię. Do dzisiaj jednak miasto jest dwujęzyczne włosko-chorwackie, a w nazewnictwie występuje pod nazwą chorwacką: Pula i włoską: Pola.
Dzisiaj wiele zabytków wymienionych w powyższym opisie można zobaczyć w Puli. Poniżej znajdziesz najciekawsze z nich wraz z krótkim opisem.
Zabytki w Puli
Tu wymieniam “klasyczne” zabytki miasta, które nawet niechcący masz szansę odwiedzić. To ta część przewodnika, którą każdy powinien też odhaczyć zwiedzając miasto swobodnym krokiem.
Arena Pula / Amfiteatr
To miejsce z całą pewnością zobaczysz będąc w Puli. I nie musisz koniecznie wchodzić w obręb murów amfiteatru, aby dobrze mu się przyjrzeć. Niemniej zachęcam, bo możliwość posiedzenia w starożytnej arenie zbudowanej między 27 r. p. n. e. a 68 r. n. e. robi niezłe wrażenie.
Amfiteatr należy do sześciu największych zachowanych aren na świecie i jest jedynym, w którym zachowały się wieże boczne. Jest to również najlepiej zachowany zabytek starożytny w całej Chorwacji.
Wieże, o których wspominam są istotne nie bez powodu. Każda z nich miała dwie cysterny wypełnione wodą perfumowaną, która zasilała fontannę i zraszała widzów w czasie walk gladiatorów (i innych pokazów). Dodatkowo budynek można było przykryć valeriami – rodzajem dużego żagla, który chronił widzów przed słońcem lub deszczem. A skoro już o rzymskiej myśli technologicznej mowa, to oczywiście arena miała kanalizację, a ścieki i nadmiar wody z deszczu odprowadzała bezpośrednio do morza.
Rzymianie byli tak dobrzy w budowaniu, że do dzisiaj Arena Pula służy artystom jako miejsce występów. Koncertowali tu Foo Fighters, Pavarotti, Domingo, Bocelli, Norah Jones, Alanis Morissette, Sinéad O’Connor czy Elton John.
Obok koloseum w Puli znajdziecie także niewielką kawiarnię, w której można napić się pysznego istryjskiego wina. Jeśli chcesz poznać dobrze chorwackie wina, to poczytaj co o nich piszą na Winerua.
Dodatkowo w podziemiach, w których kiedyś przygotowywali się gladiatorzy dzisiaj można zobaczyć ekspozycje na temat uprawy winorośli i tłoczenia oliwy z oliwek.
Łuk Triumfalny Sergiusza
Konstrukcja upamiętnia trzech braci z rodziny Sergiów, a w szczególności trybuna Lucjusza Sergiusza Lepidusa, który brał udział w bitwie pod Akcjum. Data postawienia Łuku zbiega się swoją drogą z datą bitwy – 27 r. p.n.e. Ród Sergiuszy był jednym z najpotężniejszych w swoich czasach i utrzymywał swoje wpływy bardzo długo. Nie ominiesz tej konstrukcji nawet jeśli chcesz, gdyż znajduje się w centralnym punkcie wejścia do starego miasta.
Pomnik Jamesa Joyce’a przy Łuku
Tuż przy Łuku Sergiusza znajduje się niewielka kawiarenka Uliks, a przy niej pomnik… Jamesa Joyce’a. Myślę, że ten fakt zaskakuje wiele osób, które szukają informacji o tym, co zobaczyć w Puli. Jednak nie powinna! James Joyce przybył do Puli w 1904 za pracą. Uczył języka angielskiego austro-węgierskich oficerów. Co, jak już wiecie z opisu historycznego, nie jest wcale takie dziwne. Już w Puli pracował nad “Ulissesem”, jednym z największych dzieł irlandzkiej literatury. Miejsce, w którym umieszczono pomnik dublińskiego pisarza nie jest przypadkowe, dosłownie kilka metrów obok znajdowała się szkoła, w której pracował.
Brama Herkulesa
Tuż pod Wenecką Twierdzą, nieopodal Zero Strasse i Bliźniaczej Bramy znajduje się Brama Herkulesa. Stoi między dwiema wieżyczkami o prostej konstrukcji. Na jej szczycie znajduje się rzeźba przedstawiająca głowę Herkulesa i jego maczugę. W głębi bramy, obok znajdującego się tam klubu widać uszkodzoną inskrypcję, która zawiera nazwiska dwóch rzymskich urzędników Lucjusza Kalpurniusza Piso i Gajusza Kasjusza Longinusa, którym senat rzymski powierzył obowiązek założenia kolonii rzymskiej w miejscu dzisiejszej Puli.
Bliźniacza Brama
W czasach starożytnych i średniowiecznych całe miasto było otoczone murami, a wchodziło się do niego przez jedną z dziesięciu bram. Mury stały się stare i niepotrzebne, więc na początku XIX wieku zostały rozebrane. Do dziś zachowały się tylko ich fragmenty między Bliźniaczymi Bramami a placem Giardini.
Bliźniacze Bramy, nazywają się tak ze względu na dwa łuki, przez które wchodzi się na wewnętrzny dziedziniec, będący niegdyś wejściem do miasta. Bramę zbudowano między II a III wiekiem. Obecnie Bliźniacze Bramy prowadzą do Zero Strasse, Muzeum Archeologicznego i Zamku.
Naprzeciwko Bramy Bliźniaczej znajdują się częściowo odrestaurowane pozostałości ośmiokątnej budowli grobowej z I-II wieku (mauzoleum).
Zero Strasse
Przez Bliźniaczą Bramę wejdziesz do systemu podziemnych tuneli z okresu Austro-Węgier. Podziemny tunel nr. 12 ma około 400 m długości i posiada centralną halę. Szerokość tuneli wynosi od 3 do 6 m, a wysokość około 2,5 m. Temperatura w nich nigdy nie przekracza 20 stopni C. Stąd windą dostaniesz się do zamku na szczycie wzgórza, pod którym wykopano tunele.
Wenecka Twierdza i Muzeum Historyczne i Morskie Istrii
W 1630 roku, na najwyższym wzgórzu miasta Wenecjanie wznieśli zamek w kształcie gwiazdy z czterema bastionami. Miasto miało wówczas dla Wenecji ogromne znaczenie w handlu morskim na północnym Adriatyku. Twierdzę zaprojektował francuski architekt wojskowy Antoine de Ville. Prawdopodobnie twierdzę wybudowano na miejscu poprzedniej fortecy. Aktualnie znajduje się w nim Muzeum Historyczne I Morskie Istrii. Znajdziecie tu sporo eksponatów, także militarnych.
Twierdzę możesz porównać z tą, którą odwiedziłam w greckiej Wonitsy.
Muzeum Archeologiczne
Jest to bogaty zbiór muzealny, którego kolekcja tworzy się od ponad 200 lat. Muzeum stale się powiększa o nowe znaleziska z różnych okresów historycznych. Jednak dla miłośników historii jest to “must see” tego, co zobaczyć w Puli.
Mały Teatr Rzymski
Na północno-wschodnich zboczach centralnego wzgórza miasta, poniżej zamku, znajdują się pozostałości rzymskiego teatru.
Oprócz amfiteatru, w okresie rzymskim Pula miała jeszcze dwa inne teatry. Większy z nich, który nie zachował się do dziś, znajdował się poza miastem, na zboczach wzgórza Zaro (Monte Zaro), na południe od murów miejskich. Drugi teatr, znany jako Mały Teatr Rzymski, znajduje się w obrębie murów miejskich i można go obejrzeć m.in. z murów Zamku Weneckiego (wejście główne może być odcięte z powodu prac archeologicznych). Obiekt znajduje się tuż przy Muzeum Archeologicznym.
Muzeum i Galeria “Sveta Srca”
Nieopodal Weneckiej Twierdzy i Klasztoru Franciszkanów znajduje się Muzeum i Galeria “Sveta Srca”. Miejsce to mieści się w dawnym kościele Najświętszych Serc, który został zamknięty po II wojnie światowej, a później przekazany Muzeum Archeologicznemu w Istrii i odrestaurowany. Kiedy ja tam byłam, wewnątrz można było znaleźć prace młodych artystów.
Klasztor i kościół św. Franciszka w Puli
Klasztor i kościół św. Franciszka w Puli znajdują się na zachodnim zboczu wzgórza w Puli, w połowie drogi między Forum a Wenecką Twierdzą na szczycie. W nocy z tego miejsca rozpościera się także bardzo ładny widok na UIjanik i Świecące Giganty – czyli na stocznię z podświetlanymi na różne barwy żurawiami.
A wracając do Franciszkanów. Kościół, który tu wybudowali w XIII wieku, to obiekt w stylu późnoromańskim z gotyckimi zdobieniami. Budynek jest prosty i surowy w formie, jak przystało na świątynię zakonu żebraczego. W ołtarzu głównym znajduje się duży drewniany, złocony poliptyk z połowy XV w., powstały pod wpływem szkoły Vivarini. Jest to jedno z najcenniejszych dzieł drewnianej rzeźby gotyckiej na Istrii.
Klasztor ma krużganek z wczesnorenesansowymi filarami. Wnętrze jest bardzo piękne, zielone i można w nim spotkać żółwie.
Świątynia Augusta
Starożytne miasta w centrum miały Forum. Na tutejszym znajduje się wyjątkowa świątynia, poświęcona bogini Romie i cesarzowi Augustowi. Wybudowano ją między 2 r. p.n.e. a 14 r. n.e. Jej kształt wiernie oddaje formę rzymskiej świątyni. Jednak funkcja tego budynku zmieniała się przez wiele lat, była: świątynią pogańską, kościołem, spichlerzem i muzeum zabytków z kamienia. W czasie II wojny światowej trafiła w nią bomba i została zrujnowana. Po odbudowie wróciła do pełnienia funkcji muzeum starożytnych rzeźb z kamienia i brązu.
Prawdopodobnie istniała druga, bliźniacza świątynia znana jako Świątynia Diany, jednak została z niej tylko tylna fasada. Dziś jest częścią Pałacu Gmin.
Pałac Gmin i Forum
Główny plac (wspomniane Forum) klasycznej i średniowiecznej Puli znajduje się u podnóża centralnego wzgórza, w zachodniej części miasta, blisko morza. Wybrzeże, na którym w I wieku p.n.e. zbudowano Forum, zostało “usypane”, aby zwiększyć powierzchnię. Forum stanowiło centrum: religijne, administracyjne i handlowe miasta. W jego północnej części stały dwie bliźniacze świątynie i jedna centralna, poświęcona Jowiszowi, Junonie i Minerwie. Do dziś w pełni zachowała się jedynie świątynia Augusta, natomiast z drugiej świątyni widoczna jest jedynie tylna ściana, wbudowana w Pałac Gmin w XIII wieku.
Cerkiew św. Mikołaja na Forum
Budynek ten obecnie należy do Serbskiego Kościoła Prawosławnego. W świątyni znajduje się ikonostas greckiego mistrza Tomiosa Batosa z XVIII w i inne cenne przedmioty. Cerkiew postawiono w VI wieku. W 1583 roku przydzielono go greckiej wspólnocie prawosławnej w Puli, utworzonej przez imigrantów z Cypru i Nauplionu.
Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
W obrębie miasta, wzdłuż głównej ulicy, która od ulicy Flawiuszów prowadzi do Forum, stoi katedra w Puli. Zbudowano ją w miejscu, gdzie już w czasach prześladowań (do IV wieku) gromadzili się chrześcijanie.
Przed katedrą znajduje się baptysterium, zbudowane w V wieku na planie krzyża. W drugiej połowie XVII w. przed kościołem wzniesiono dzwonnicę. Do jej budowy użyto bloków kamiennych z amfiteatru.
Kaplica św. Marii Formozy
Jest to jedna z dwóch kaplic zbudowanych w VI wieku w ramach rozległego opactwa benedyktyńskiego zburzonego w XVI wieku. Podłoga i ściany były ozdobione mozaikami, z których część znajduje się obecnie w Muzeum Archeologicznym Istrii. Budynek powstał w stylu kościołów raweńskich, z tą różnicą, że zamiast cegły użyto kamienia. Ze względu na swoje wymiary, sposób budowy i dobry stan zachowania kaplica jest wyjątkowym dziełem architektonicznym swoich czasów.
Mozaika podłogowa “Ukaranie Dirce”
Po bombardowaniach z czasów II wojny światowej pod kamienicami wokół kaplicy św. Marii Formozy znaleziono pozostałości rzymskich domów z mozaikami. Jedna z nich zwróciła szczególną uwagę archeologów. Przedstawia ona mitologiczną scenę Ukarania nimfy Dirce (czyt. Dirke).
Mozaika pokrywała podłogę w centralnym pomieszczeniu rzymskiego domu, prawdopodobnie z III wieku. Zachowała się w miejscu znalezienia, dzięki czemu wyraźnie widać poziom podłogi domu w czasach rzymskich, który jest o 2 m niższy od dzisiejszego.
Fortyfikacje na terenie Puli – zwiedzanie i trochę urbexu
Lubisz urbex? Interesuje cię co “nie starożytnego” można zobaczyć w Puli? Nie ma sprawy. Bogata historia miasta jest obecna w wielu zabytkach, które przypominają nam o minionych czasach.
Niewiele osób wie, że swój dzisiejszy wygląd Pula zawdzięcza Austro-Węgrom, pod których panowaniem miasto przeżywało swoje najwspanialsze dni. Dawniej opuszczone, w XIX wieku stało się wielkim placem budowy. W samym sercu Puli zbudowano nowoczesny arsenał marynarki wojennej, a na czubkach miejskich wzgórz zbudowano łańcuch fortów, które wkrótce miały otoczyć miasto. Kolosalny system fortyfikacji obejmował 27 fortów oraz około 60 baterii i punktów umocnień. Przekształcenie Puli w najsilniejszą bazę marynarki wojennej na wybrzeżu Adriatyku, której fortyfikacje miały znaczenie porównywalne z największymi bazami marynarki wojennej na świecie, obejmowało żmudny proces budowy i modernizacji fortów, który trwał prawie cały wiek.
Fort Monte Grosso w Štinjan
Przemiana Puli w port wojskowy rozpoczęła się w latach dwudziestych XIX wieku, kiedy to wybudowano wieże Martello. Obecnie można zobaczyć tylko jedną taką wieżę, w forcie Monte Grosso w pulskiej osadzie Štinjan. Na Monte Grosso zbudowano wieżę strażniczą, z której roztacza się zapierający dech w piersiach widok na miasto, obwarowania portowe i wyspy Brijuni. W pogodne dni widok sięga aż po Rovinj, wyspy Kvarner i pasmo górskie Ćićarija. Tuż obok Monte Grosso, na południe od fortu, leśna ścieżka prowadzi do baterii Valmaggiore i kompleksu zbiorników paliwa wykopanych w zatoce Zonchi. Nieco dalej znajduje się okrągły fort Munida.
Forty miejskie w Puli: San Giorgio, Monvidal i San Michele
W połowie XIX wieku wybudowano łańcuch okrągłych fortów. Obecnie znajdują się one w samym mieście i bardzo łatwo je znaleźć. Ciąg fortów zaczyna się na północy od fortu San Giorgio, który znajduje się w pobliżu cmentarza miejskiego, a dalej ciągnie się przez forty Monvidal i San Michele. Niegdyś na Monte Zaro można było znaleźć okrągły fort o tej samej nazwie. Na południe od niego znajduje się fort Casoni Vecchi, a łańcuch kończy się na forcie Bourguignon.
Fort Bourguignon
Chociaż fortu Bourguignon nie można zwiedzać, to możesz go obejrzeć z zewnątrz. W latach 80. odbywały się w nim najsłynniejsze w regionie i legendarne imprezy rave. Nieopodal znajduje się także dziwny zabytek, który warto zobaczyć w Puli. Przypomina kształtem piramidę zbudowaną z metalu. Z tego, co zrozumiałam mieściło się tu centrum handlowe, a potem klub muzyczny połączony z imprezami w forcie. Od wielu lat jednak budynek stoi pusty i niestrzeżony, więc idealnie dla fanów urbexu. Ja nie wchodziłam do środka.
Forty Varudela i Stoja
Oprócz części miejskiej, na wybrzeżu wybudowano dwa nowoczesne forty, które miały wzmocnić obronę zatoki Pula od południa i południowego zachodu. Są to forty Verudela i Stoja, które otrzymały swoje nazwy od dzielnic miasta, w których się znajdują. Fort Verudela jest obecnie częścią kompleksu hotelowego w Verudeli, a jego zwiedzanie jest bardzo proste. Szkoda byłoby nie odwiedzić fortu, w którym znajduje się akwarium morskie. Jest on dobrym przykładem rewitalizacji systemu fortyfikacji Puli. Oprócz oglądania licznych eksponatów w akwarium i podziwiania cudów świata pod powierzchnią Adriatyku, zwiedzający mogą podziwiać z fortu widoki rozciągające się na otwarte morze.
Gdzie na spacer?
Zdecydowanie na spacer można udać się w kilka części Puli. Tu powinny cię zainteresować ponownie dzielnice Stoja i Varudela. Do obu z nich dojedziesz autobusem z centrum. Jeśli chcesz podziwiać niezwykłe rzeczy, a nie tylko plaże i las to zdecydowanie warto pokręcić się po Varudeli. Są tu trzy ciekawe miejsca. Dwa z nich poniżej, trzeci to wspomniany już Fort Varudela wyżej.
Crkvica
Dochodzi się tu przyjemną, zalesioną ścieżką wzdłuż wybrzeża. Jest to jedno z najbardziej instagramowych miejsc w Puli i jednocześnie nie do końca wiadomo, dlaczego z tego budynku została tylko jedna ściana. W sezonie odbywają się tu bardzo niebezpieczne skoki do morza.
Kanion w Varudeli
Nieopodal Crkvicy znajduje się kanion wyrzeźbiony przez Adriatyk. Można do niego wejść, ale warto mieć dobre buty, bo zejście jest dość gliniaste, a niżej znajdują się z kolei mokre skały.
Kanion charakteryzuje się stromymi klifami o wysokości 17 metrów, a w jego obrębie znajduje się interesująca jaskinia. Jest on bardzo popularny wśród turystów i fanów adrenaliny (w tym skoczków). Czasami w kanionie odbywają się zawody w przeciąganiu liny z jednej części klifu na drugą.
Dno morskie w okolicy kanionu jest popularne wśród nurków, a w pobliżu zatrzymują się łodzie wycieczkowe.
Z pewnością nie schodzi się tam w czasie deszczu czy sztormowego morza.
Dom Kotów / Cat Home
Spacerując po Varudeli być może trafisz do tego miejsca. Mieszkają tu dzikie koty. Ktoś się tu nimi opiekuje, większość jest zadbana i z pewnością nie brakuje im karmy. Zakładam, że to taka lokalna forma pomocy kotom.
Gdzie na zakupy?
Targ Miejski
Pula szczyci się wspaniałym targiem. Część stoisk znajduje się na zewnątrz, a część wewnątrz pięknego secesyjnego budynku. Do dziś zachował on swoją pierwotną rolę i jest obowiązkowym punktem zwiedzania, w którym wszyscy smakosze i miłośnicy zdrowej żywności z pewnością znajdą szeroki wybór wysokiej jakości produktów lokalnych. Świeżo złowione ryby, owoce morza, domowe przetwory mleczne, mięso, jaja, a także duży wybór owoców i warzyw z własnej uprawy to atrakcyjny kąsek na straganach pod stuletnimi kasztanowcami.
Odwiedzone wszystko, co warto zobaczyć w Puli? To czas na relaks. Zobacz tekst o najlepszych plażach w okolicy Puli.
Pula to także świetne miejsce by zacząć wyprawę po całej Chorwacji i poznać jej górskie, a nie tylko morskie oblicze. Przeczytaj o dziewięciodniowej przygodzie w tym pięknym kraju i kosztach podróży samochodem z Polski.
